Canlılarda Dokular

Canlılarda Dokular
Gelişmiş yapılı canlılarda, şekil, yapı ve görevi
benzer olan hücelerin oluşturduğu topluluğa doku denir. Dokular,
canlının büyümesi sırasında hücrelerin farklılaşıp bir göreve
özelleşmesi ile oluşur. Bir canlıdaki farklı dokuların kalıtsal
maddeleri aynıdır. Ancak her dokuda kullanılan gen çeşidi farklıdır.
Aynı
görevi yapan dokuların birleşmesiyle organlar, organların birleşmesiyle
sistemler, sistemlerden de organizmanın vücudu oluşur. Canlılarda,
temelde bitkisel ve hayvansal olmak üzere 2 grup doku bulunur.

A.
BİTKİSEL DOKULAR
Bitkilerin kök, gövde, yaprak, tohum ve
meyvelerinin oluşturulmasını sağlarlar. Bitkisel dokular hücrelerin
bölünme yeteneğine göre 2 alt grupta incelenir.
*

1. Bölünür
Doku (Meristem)
Hücreleri mitozla bölünebilen dokudur. Hücrelerin
çoğalmasıyla bitkilerde büyüme ve gelişme faaliyetleri gerçekleşir. Bu
dokunun hücreleri ince çeperli, bol sitoplazmalı, iri çekirdekli olup
metabolik aktiviteleri hızlıdır. Klorofil taşımadıkları için besin
sentezi yapmazlar. Bitkilerde bulunan bölünür dokular;
· Kök ve
gövdenin boyuna uzamasını sağlar.
· Tohumun çimlenmesini sağlar.
·
İlkbaharda yeni dal ve çiçeklerin açmasını sağlar.
· Çok yıllık
bitkilerde gövdenin kalınlaşmasını sağlar.
· Diğer dokuların kökenini
oluşturur.

2. Bölünmez Doku
Hücreleri mitozla bölünmeyen
dokudur. Bölünür dokunun görev yönüyle farklılaşmasıyla oluşur.
Hücrelerinin çeperleri kalın, çekirdekleri küçük ve sitoplazmaları
azdır. Bitkideki görevlerine göre 5 çeşidi bulunur.
a. Koruyucu doku :
Bitki organlarının dış yüzeyini örter. Bitkiyi sıcaklık, su kaybı,
mikrop, basınç gibi dış etkilerden korur. Bulunduğu yere göre tek ya da
çok katlı olabilir. Klorofil taşımadıkları için fotosentez yapmazlar.
Bitkilerde bulunan koruyucu dokular;
· İç dokuları dış etkilerden
korurlar.
· Yaprakların su kaybını azaltırlar.
· Köklerin
topraktan su emmesini sağlarlar.
· Yapraklardaki gözeneklerin
oluşmasını sağlarlar.
· Gövde çevresindeki mantar tabakasını
oluştururlar.
*
b. Temel doku (Parankima) : Bağlayıcı bir doku
olup diğer dokuların çevresini doldururlar. Bütün dokuların birleşmesini
sağlarlar. Yapı ve görevlerine göre çeşitleri bulunur. Bitkide bulunan
temel dokular;
· Fotosentezle bezin üretilmesini sağlarlar.
·
Bitkide besin ve su depolanmasını sağlarlar.
· Bitkide hava iletimini
ve depolanmasını sağlarlar.
· Dokularla iletim boruları arasında
madde alış verişini sağlarlar.
*
c. İletim doku (Damarlar) :
Bitkisel dokular arasında besin, su ve mineral iletimini sağlar.
Gelişmiş yapılı, büyük bitkilerde bulunur. Taşıdığı maddeye göre 2
çeşidi kullanılır.
· Odun boruları : Kökten gövdeye doğru su ve
erimiş minerallerin taşınmasını sağlar.
· Soymuk boruları : Kök ve
gövde arasında protein, yağ,şeker ve vitaminlerin çift yönlü iletimini
sağlar.
*
d. Destek doku : Bitkinin iskelet yapısını oluşturur.
Bitki organ ve vücuduna desteklik sağlar. Özellik ve yapısına göre
farklı hücrelerden oluşur. Bitkilerde bulunan destek dokular;
· Bitki
kök ve gövdesinin dik durmasını sağlar.
· Dal ve yaprakların esnek
olmasını sağlar.
· Ayva, armut, ceviz ve fındık gibi yapılara direnç
kazandırır.
*
e. Salgı dokusu : Hücrelerindeki golgi organeli
yardımıyla bitkinin ihtiyaç duyduğu maddeleri salgılar. Bitkilerde
bulunan salgı dokular;
· Çiçeklerdeki koku maddelerini üretir.
·
Böcekleri sindiren sıvıyı üretir.
· Bitkideki reçine gibi antiseptik
maddeleri üretir.
· Bitkide büyüme ve gelişmeyi sağlayan hormonları
üretir.

B. HAYVANSAL DOKULAR
Gelişmiş yapıdaki çok hücreli
hayvanların vücudundaki organların oluşmasını sağlar. Dokuların
etkileşim ve faaliyetiyle sindirim, solunum, boşaltım, dolaşım, gibi
biyolojik faaliyetleri gerçekleştirirler. Yapı ve görev farklılığına
göre 8 çeşidi bulunur.
a. Epitel doku : Organların iç ve dış yüzünü
astar şeklinde örten bir dokudur.İnce esnek ve geniş yapıdadır,
İçerisinde kan damarları bulunmaz. Hücreleri sık dizilimlidir. Epitel
doku hücreleri “örtü - duyu - bez hücreleri” şeklinde faaliyet
gösterirler. Hayvanlarda bulunan epitel dokular;
· Deriyi oluşturarak
vücudun korunmasını sağlar.
· Kıl, tırnak ve boynuzun oluşmasını
sağlar.
· Duyu organlarında, uyarıları alarak sinirlere verirler.
·
Akciğer böbrek ve kılcal damarların temel yapısını oluştururlar.
·
İnce bağırsaktaki besin emici tüycükleri oluşturur.
*[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
b.
Bağ dokusu : Diğer dokuların arasını doldurarak birbirine bağlar ve
bütünlük oluşmasını sağlar. Lifli bir yapıya sahip olup hücreleri
arasında boşluklar bulunur. Hayvanlarda bulunan bağ dokular;
·
Derinin gergin kalmasını sağlar.
· Bazı hücreleriyle vücuda sızan
mikropları yer.
· Hassas yapılı organları darbelerden korur.
·
Damarsız dokuların (epitel, kıkırdak gibi) beslenmesini sağlar.
*
c.
Yağ dokusu : Hücrelerindeki kofullarda bol miktarda yağ moleküllerini
depolar. Daha çok deri altında ve iç organların çevresinde bulunur.
Hayvanlarda bulunan yağ dokuları;
· Kemiklere kayma yeteneği
kazandırır.
· Yedek besin ve enerji depolar.
· Vücut ısısının
yalıtımını sağlar.
· İç organları basınç ve darbelerden korur.
*
d.
Kan dokusu : Sıvı özellikte bir dokudur. Büyük bir kısmı su olup
akıcıdır. Dolaşım sisteminin temel öğesini oluşturur. Yapısında su,
mineraller, besinler, gazlar, hormonlar, antikorlar, artıklar ve kan
hücreleri bulunur. Kan dokusunun oluşmasında karaciğer, dalak, lenf
bezleri ve kemik iliği etkili olur. Şekil, renk ve görevlerindeki
farklılığa göre 3 çeşit kan hücresi kullanılır.
· Alyuvarlar : Oval,
küçük ve kırmızı renkli hücrelerdir. Çekirdek ve organelleri yoktur.
Sayısı çok fazladır. (1 mm3 kanda 5 - 6 milyon) Üzerindeki hemoglobin
pigmenleri O2 ve CO2 taşınmasını sağlar.
· Akyuvarlar : Şekilsiz,
büyük ve beyaz renkli hücrelerdir. Çekirdek ve organelleri vardır.
Sayısı çok azdır. (1 mm3 kanda 7 - 10 bin) Şekillerini değiştirerek
hareket eder ve mikropları yerler.
· Kan pulcukları : Şekilsiz,
renksiz, küçük yapılı hücre parçalarından oluşur. Yapısında pıhtılaşma
proteinlerini taşır. Çekirdek ve organelleri bulunmaz.
Damarların
zedelenmesi durumunda yaranın oluşmasını sağlar. Hayvanlarda bulunan kan
dokusu;
· Besin ve oksijenin hücrelere taşınmasını sağlar.
·
Artık maddeler ve karbondioksitin taşınmasını sağlar.
· Hormon ve
antikorların taşınmasını sağlar.
· Vücut ısısının yayılmasını
taşınmasını sağlar.
*
e. Kıkırdak dokusu : Küre şeklinde kapsüllü
hücrelerden oluşur. Çevrelerinde esnek lifler bulunur. Yapısında kan
damarları bulunmaz. Vücudun esnek kısımlarını oluşturur. Hayvanlarda
bulunan kıkırdak dokular;
· Kol ve bacakların oluşmasını sağlar.
·
Kalp ve akciğerin darbelerden korunmasını sağlar.
· Bazı
minerellerin depolanmasını sağlar.
· Kan hücrelerinin yapılmasını
sağlar.
· İç organlara tutunma yüzeyi oluşturur.
· Vücuda genel
şeklini kazandırır.
*[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
f.
Kas dokusu : Şeklini değiştirerek uzayıp kısalabilen hücrelerden
oluşur. Hücreleri sık dizilimlidir. Sinirlerin etkisiyle çalışırlar. Bol
miktarda besin, oksijen ve enerji kullanır. Organların yapısında
bulunarak onların karakteristik görevlerini yaparlar. Yapı, renk ve
özelliğine göre 3 çeşit kas bulunur.
· Düz kaslar : Beyaz renkli,
yavaş, etkisiz ve uzun süreli olarak kasılırlar. Çalışması istemsiz olup
kol ve bacakların yapısında bulunurlar.
· İskelet kasları : Kırmızı
renkli, hızlı, etkili ve kısa süreli olarak kasılırlar. Çalşmaları,
istemli olup kol ve bacakların yapısında bulunur.
· Kalp kasları :
Kırmızı renkli, hızlı, etkili ve uzun süreli olarak çalışırlar.
Çalışmaları istemsiz olup kanın pompalanmasını sağlarlar.
*
g.
Sinir dokusu : En fazla farklılaşmış olan dokudur. Hücrelerine nöron
denir. Bölünme yeteneği taşımaz. Bir nöron dendrit, gövde ve akson
kısımlarından oluşur.
Dendrit : Uyarıların alınmasını sağlayan
dallanmış yapıdır.
Akson : Uyartıların iletilmesini sağlayan ince
uzun yapıdır.
Gövde : Hücresel olayların gerçekleştiği kısımdır.
Sinir
hücreleri elektriksel ve kimyasal yollarla uyartıları taşırlar. Böylece
organların çalışmasını denetlerler, duyuların alınmasını sağlarlar.
Sinirlerde taşınan özel etkiye sahip bilgiye uyartı denir. Sinirler
uyartılarla vücudu yönetirler. Sinir dokunun farklılaşması ile beyin,
beyincik, omurilik soğanı ve omurilik organı oluşur.