Endokrin Sistem

Endokrin sistem, endokrin bezlerden oluşur. Bu bezler hormon
salgılayarak kana verirler.
Hormonlar;
- Organ ve sistemlerin
düzenli çalışmasını sağlar.
- Kararlı bir iç çevre (homeostasi)
oluşturur.
- Üreme, büyüme ve gelişme olaylarını kontrol eder.
-
Çoğunlukla protein veya steroid yapıdadır.
- Kan ile taşınır.
-
Etkisi geç başlar. Çünkü, yapımı ve taşınması süre alır.
- Hücrelerde
hormonları tanıyacak özel reseptörler (almaç) bulunur.
- Hormonların
etki ettiği hedef organları vardır. Bazı hormonlar bütün organları
(Tiroksin), bazıları birden fazla organı (Eşey hormonları) ve bazıları
da yalnız bir organı (Gastrin) etkiler.
- Az miktarda bile etkilidir.
-
Etkisi uzun sürelidir. Çünkü, hormonlar karaciğerde uzun bir sürede
parçalanır.
- Fazlası kendi yapımını durdurur.
- Az veya çok
salgılanmaları halinde anormallikler oluşur.
İnsanlarda hormon
salgılanması;
- Dış faktörlerin değişmesi,
- Kandaki madde
miktarlarının değişmesi,
- Sinir sisteminin uyarması,
- Bir başka
bezin uyarması ile olur.
Bitkisel Hormonlar
Bitkilerde üretilen
hormonlar ya difüzyon veya soymuk boruları ile taşınırlar. Bitkilerde
düzenleme sadece hormonlarla sağlanır. Hormon salgılayan endokrin
bezleri yoktur. Hormonlar belirli bölgelerdeki hücreler tarafından
salgılanır.
Bitkilerde hormonlar üreme ve büyüme olaylarını kontrol
eder. Beş çeşittir.
Oksin
- Diğer hormonlarla birlikte bitkinin
gelişmesini sağlar.
- Bitkinin boyca büyümesini sağlar.
- Hücre
bölünmesi, hücre büyümesi, hücre ve doku farklılaşmasını sağlar.
-
Bitkinin güneşe yönelmesini sağlar.
-Çok salgılanırsa büyüme durur,
az salgılandığında yapraklar dökülür.
- Meyve vermede etkilidir.
Döllenmiş çiçeğin dökülmesini engeller.
-Yapay olarak üretilen
oksinler, yabani otların imhasında kullanılır.
Giberellin
- Gövde
büyümesini sağlar.
- Meyve büyümesini sağlar.
- Tohum çimlenmesini
uyarır.
- Tomurcuk gelişmesini sağlar.
- Yaprakların geç
dökülmesinde etkilidir.
- Hücre bölünmesini uyarır.
Absisik Asit
-
Bitki için elverişli olmayan ortamlarda tohumun çimlenmesini engeller.
-
Bitkilerin uyku halinin devam etmesini sağlar, (dormansi)
- Tomurcuk
gelişimini durdurur.
Etilen
- Yaprak dökümünü sağlar.
- Meyve
olgunlaşmasını sağlar.

İnsanlarda Bezler ve Hormonlar
insanlarda
üç tip bez bulunur:
a)Endokrin Bezler
•- Sadece hormon salgılar.
-
Salgılarını kana verir.
- Hipofiz, tiroid, paratiroid, böbreküstü
bezi v.s.
b)Ekzokrin Bezler[Linkleri görebilmek için üye olun veya giriş yapın.]
-
Hormon olmayan salgıları salgılar.
- Sağılarını kanala verir.
-
Süt bezi, tükrük bezi, v.s.
c)Karma Bezler
- Hormon üreterek kana
verir.
- Enzim üreterek kanala verir.

Hipofiz Bezi
-
Vücutta birçok olayı düzenleyen, çok sayıda hormon salgılar.
-Bu
hormonlar, diğer endokrin bezlerin salgılarını da denetler.
-
Hipofizin salgı yapabilmesi için, önce hipotalamustan gelen salgılatıcı
faktörlerin (RF) hipofizi uyarması gerekir.
- Hipofiz kafatası
içindedir.
- Ön lob, ara lob ve arka lob olmak üzere üç kısımdan
oluşur.
- Ergenlikte sadece ön ve arka lob bulunur ve bu bölgelerde
farklı hormonlar salgılanır.
Arka loptan salgılanan hormonlar:
-ADH
(Vasopressin) (Anti Diüretik Hormon)
-Oksitosin
Ön lobtan
salgılanan hormonlar:
-STH (Somato Tropin Hormon)
-TSH (Tiroid
Uyarıcı Hormon)
-ACHT (Adreno Kortiko Tropik Hormon)
- MSH
(Melanosit Uyarıcı Hormon) (Aralop)
-GTH (Gonado Tropin Hormon)
Arka
Loptan Salgılanan Hormonlar
- iki çeşit hormon salgılar.
-
Oksitosin ve vasopressin gerçekte hipofizin değil, hipotala-musun
hormonlarıdır. Hipotalamustan salgılanır, hipofizin arka lobunda
depolanır. Gerektiğinde arka İobta bulunan depolardan kana verir.
1.
Oksitosin
- Oksitosin sadece dişilerde salgılanır ve döl yatağı
kasına etki ederek, doğuma yardımcı olur.
- Süt bezlerinden süt
salgılanmasını sağlar.
2. ADH (Anti Diüretik Hormon = Vasopressin)
-
Böbrek tübüllerini etkileyerek, suyun böbreklerden geri emilmesini
sağlar. Az salgılanırsa böbreklerden fazla miktarda su kaybı olur.
Susuzluk duygusu artar. Bu duruma şekersiz şeker hastalığı denir.
-
Düz kasların kasılmasını düzenler. Böylece atardamarları kastırarak kan
basıncını artırır.
On Loptan Salgılanan Hormonlar
- Beş çeşit
hormon salgılar. Bunların çoğu diğer bezlerin çalışmasını kontrol eder.
1.
STH (Somato Tropiri Hormon)
- Büyüme hormonudur. Uzun kemiklerin ve
genel olarak vücudun büyümesini sağlar.
- Büyüme evresinde çok
salgılanırsa devlik (gigantizm) oluşur.
- Az salgılanırsa cücelik
(nanizm) oluşur.
- Büyüme çağından sonra fazla salgılanırsa el, ayak
ve kafatası kemikleri orantısız büyür. Bu anormalliğe akromegali denir.
-
Hücrelerde protein sentezini hızlandırır. Karbonhidrat ve yağ
metabolizmasını düzenler.
2. TSH (Tiroid Uyarıcı Hormon)
- Tiroid
bezini uyarır, salgı yapmasını sağlar. Çalışma sırası aşağıdaki gibidir.
Hipotalamus

3.
ACTH (Adreno Kortiko Tropik Hormon)
- Böbrek üstü bezini uyarır,
buradan hormon salgılanmasını sağlar. Çalışma sırası aşağıdaki gibidir.
"Hipotalamus
İRF

4. MSH (Melanosit Uyarıcı Hormon)
- Araloptan salgılanır.
-
Derideki melanosit hücrelerinin melanin pigmenti oluşturmasını uyarır.
-
Melanin deriye renk verir, gözde karanlık oda oluşumunu sağlar.
-
Eksikliğinde albino (renksiz) bireyler oluşur.
5. GTH (Gonado Tropik
Hormon)
Üreme faaliyetlerini düzenler, üç çeşittir.
a) FSH
(Folikül Uyarıcı Hormon)
- Erkeklerde sperm ve testosteron
salgılanmasını uyarır.
- Dişilerde yumurta olgunlaşması ve östrojen
salgılanmasını uyarır.
b) IH (Lüteinlestirici Hormon)
- Erkeklerde
sperm olgunlaşmasını sağlar.
- Dişilerde yumurta atımını sağlar
(Ovulasyon).
c) LTH (Luteo Tropik Hormon):
- Erkeklerde
salgılanmaz.
- Dişilerde östrojen ve progesteron yapımı, sütün
üretilmesi, hamileliğin devam etmesi ve annelik duygusunu geliştirir.
Tiroid
Bezi
Gırtlağın altında soluk borusuna sarılmış kelebek şeklindedir.
Hipofiz bezinin TSH’ı ile uyarılır ve iki çeşit hormon salgılar.
a)
Tiroksin
Bütün hücreleri etkileyerek, metabolizmayı düzenler. Gelişme
çağında az salgılanırsa kretenizm denilen cücelik ve zeka geriliğine
neden olan hastalık oluşur. Ergin dönemde az salgılanırsa miksodema
hastalığı oluşur. Metabolizma yavaşlar, uyuşukluk görülür, vücut ısısı
düşer, kıllar dökülür.
Ergin insanda tiroid bezi fazla salgı yaparsa
metabolizma hızı yükselir ve iç guatr oluşur. Bu kişilerde kalp hızlı
çalışır, vücut ısısı ve solunum hızı artar, gözler dışarı doğru fırlar.
Tiroksinin
yapısında iyot vardır. Yeterli iyot alınamazsa tiroksin azalır, TSH
miktarı artar. Bunun sonucu tiroid bezi büyür ve boğazda şişkinlik
oluşur. Bu duruma basit guatr denir. İyotlu besinler kullanılarak bu
hastalık giderilebilir.
b) Kalsitonin
Kandaki kalsiyum ve fosfatın
kemiklere geçmesini düzenler (D vitamini ile). Az salgılanırsa kemikler
zayıflar.
Paratiroid Bezi
Tiroid bezi üzerinde 4 küçük bezden
oluşur. Parathormon salgılar. Kalsitonine zıt etki gösterir. Kalsiyumun
kemikten kana geçmesini, böbrekten geri emilimini ve bağırsak
villuslarından kana geçişini artırır. Böylece kandaki kalsiyum artar. Az
salgılanırsa kalsiyum kanda ve kaslarda azalır. Kaslarda tetani denen
ağrılı kasılmalar olur.
Böbrek Üstü Bezi
Böbreklerin üst kısmına
yapışmış iki bezdir. Böbreklerle doğrudan ilişkisi yoktur. Kabuk
(korteks) ve öz (medulla) olarak iki kısımda incelenir. ACTH ile
uyarılır. Kabuk ve öz bölgesinden ayrı hormonlar üretir.
Kabuk
Bölaesi Hormonları
a) Kortizol
Kan şekerini artırır. Bunu da yağ
ve proteinlerden glikoz oluşturarak sağlar. Ayrıca tedavi amaçlı olarak,
iltihaplanmalarda, alerji ve romatizma tedavisinde kullanılır.
b)
Aldosteron
Hücre dışı sıvıların iyon derişimini düzenlemeye yardım
eder. Böbrekte Na ve Cl iyonlarının geri emilmesini sağlar. Aldosteron
az salgılanırsa Na ve Cl nin böbrekten geri emilimi azalır ve böylece
kan basıncı düşer, doku sıvısı azalır, Na ve K iyon derişimi bozulur ve
kasların yorulmasına neden olur. Deride pigmentleşme artar, tunç rengini
(addison) alır. Fazla salgılanırsa kan basıncı yükselir, doku sıvısı
artar.
Öz Bölgesi Hormonları
a) Adrenalin (Epinefrin)
Heyecan,
korku, üzüntü hallerinde ve bazı ilaçların kullanılması sonucu adrenalin
salgısı artar. Kalp atışını hızlandırır, kan basıncını yükseltir.
Karaciğer ve kaslardaki glikojenden glikoz oluşturur. Derideki
kılcalların daralmasına neden olur.
b) Nöradrenalin
Kılcal damar
kasılmasında etkilidir ve kan basıncını artırır.
Eşey Bezleri
Kadınlarda
yumurtalık ve erkeklerde testisler üreme hücrelerini yapar ve hormon
salgılar. Eşey bezleri ergenlik döneminden sonra, hipofiz bezinin
etkisiyle çalışmaya başlar.
Dişilerde ergenlik döneminde östrojen
dişilerde eşeysel olgunlaşmayı düzenler. Progesteron ise hamileliği
düzenler.
Erkeklerde testosteron sakal, bıyık çıkması, sesin
kalınlaşması, kemik ve kasların gelişiminde etkilidir. Spermlerin
olgunlaşmasını sağlar.
Karma bir bezdir. Hormonlar langerhans
adacıklarından salgılanır. Langerhans adacıklarının beta hücreleri
insülin, alfa hücreleri ise glukagon hormonu salgılar. Bu hormonlar kan
şekerini ayarlamada etkilidir.
a) İnsûlin
Kandaki glikoz miktarını
düşürür. Bunu glikozu damar dışına çıkararak, glikojen şeklinde
depolatarak ve hücrelerde parçalanmasını hızlandırarak yapar.
b)
Glukagon
Kan şekerini artırır. Bunu adrenalinin glikojenden
oluşturduğu glikozu damar içine alarak yapar.
Yağ + ProteinK°rtizol